Leve de vesting Brielle
≡DEZE MUREN KUNNEN SPREKEN
Door Hans van Rutten
In Brielle waren in de 17de eeuw 2 gevangenissen. De Provoost en het “Gemeene Lands- en stadsgevangenhuis” in de Waag.
De Provoost op het St. Catharijnehof 12, is een militaire gevangenis geweest. Het is gebouwd in 1668, met in de achterste vleugel 8 cellen. De gevangenis in de waag, op de hoek van de Koopmanstraat en de Venkelstraat, is gebouwd in 1623 door stadsbouwmeester Maarten Cornelisz Payse. De grond en de bebouwing, een bakkerij, werd opgekocht van Vijcent Lucasz. Burchtvliet de weduwe, Gooltgen Claesdr.om de bouw mogelijk te maken.
Tegenwoordig gaat menig bouwproject over de begroting. Niets nieuws onder de zon. Destijds waren de bouwkosten geraamd op 10000 pond, waarvan de Staten als subsidie 6000 en de leenmannen 4000 pond in het vooruitzicht stelden. Het totaal kwam op 10.600 pond. Dus 6% overschrijding. Viel dus mee. De hele bouw kostte Brielle slechts 2000 pond.1)
Er zijn 3 cellen en een gijzelkamer in het voormalige waaggebouw, die nu onderdeel vormen van het Historisch Museum Den Briel. Een cel “de Bewaarderskamer” zit op de begane grond en twee cellen zitten op de eerste etage. De cellen zijn nu omgebouwd voor de presentatie van de permanente tentoonstelling over de tachtig jarige oorlog. De cel op de begane grond bevat een presentatie van de schuilkerken in Brielle en op de eerste etage is een cel omgebouwd voor een uitleg over Maurits. De laatste cel gaat over Johan van Oldenbarnevelt. Deze cel, de “Mannekamer”, betreedt je door dubbele deuren van ca 6,5 cm dik eikenhout. De wand is geen simpel gipswandje zoals thuis, maar een muur van 45 cm dik. De cel zelf heeft een vloeroppervlak van ongeveer 2,7x 3,2m.
Als je in de donkere cel op een knop drukt hoor je het verhaal van Jan Franken over zijn meester Johan van Oldenbarnevelt. Tegelijk gaat er een lichtshow werken waardoor alle inscripties in de wanden van de cel, telkens in een andere kleur, zichtbaar worden. Je ziet dan namen, initialen, data en een galg. Was dat galgenhumor of heeft een van de gevangene zijn toekomst gegrift? Ook zitten inscripties in de deuren op de begane grond en in het raamwerk van het celvenster.
In deze cel komen heleboel vragen naar boven.
- Hoe hebben de gevangenen daar geleefd? Er is natuurlijk geen wc, bed of water aanwezig.
- Met hoeveel man zaten ze daar opgesloten?
- Is er een onderscheid tussen deze en de tweede cel op de eerste etage? De tweede cel heeft een traliesraam naar de Venkelstraat en zodoende meer frisse lucht en licht met contact naar buiten.
- Waar zaten de mannen en waar de vrouwen?
- Hoe lang zat men in een cel gedurende het voorarrest en na een uitspraak?
- Was er voor 1623 een gevangenis voordat de waag gebouwd werd? En waar stond deze?
- Wat gebeurde er na de sluiting in 1889 met de gevangenen?
- Wie zaten in de gijzelkamer en waarom?
De muurinscripties in de “mannekamer” is het werk van de 18 jarige Hendrick Vinckenborgt uit Doetinchem, die in de winter van 1762/63 enige inbraken en diefstallen in Heenvliet en Oostvoorne heeft gepleegd. Tijdens de eerste helft van 1763 heeft hij in deze cel gezeten in afwachting van zijn vonnis dat op 14 juli 1763 door leenmannen van Voorne werd uitgesproken. De uitspraak luidde;”Met de koord om den hals strengelijk met roeden te werden gegezelt en gebrandmerkt en voorts verbanning uit Holland en Westvriesland”.4)
In 1811 werd de gevangenis tot Huis van Arrest bestemd, omdat Brielle de hoofdplaats was van het arrondissement. In 1857 oordeelde P.W. Alstorphius Grevelink, hoofdinspecteur der rijks-politie en inspecteur der gevangenissen, in zijn rapport dat het Huis van Arrest in Brielle tot de slechtste gevangenissen hoorde, die hij tijdens zijn inspectiereis bezocht had. Het was overbevolkt en er bestond geen enkele mogelijkheid om de gevangenen te luchten. Daarnaast waren er weinig vertrekken, zodat de veroordeelden en onveroordeelden als jeugdigen en volwassenen moeilijk gescheiden konden worden.
Toch zijn er bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed tekeningen met een plan voor verbouwing van het gebouw in circa 1855. Zo zouden er meer cellen in het gebouw komen. Volgens die tekening zou het ten koste van de waag gaan.5)
In 1877 werd het arrondissement Brielle door de reorganisatie van de rechterlijke macht opgeheven. Dientengevolge hield het huis van Arrest op te bestaan en bleef alleen het Huis van Bewaring over. In 1888 bleek een aantal huizen van bewaring overbodig, waarvan Brielle er een was. Zodoende werd op 1 januari 1889 de instelling opgeheven.2)
Bronnen.
1 ‘Brielle stad in de landen van Voorne’ en ‘Een en ander over de oude gevangenis in Brielle’van J.Klok
2 Strafinstellingen Brielle Nationaal archief.
3 Voorne Putten van Peter Don
4. Kerkerinscripties door J.T. v.d. Gouw. Streekarchief
5. object nummer 282.192 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Geef een antwoord